Franchise Nedir? Franchising Veren Firmalar

Franchising çoğu kişi tarafından bayilikle karıştırılan bir pazarlama sistemi olarak tanımlanabilir. Bu sistemde iki taraf bulunmaktadır. Bunlar; imtiyaz alan ve imtiyaz veren kişi yada tarafdır. Franchisor, bir bedel karşılığında franchisee’ye ürün veya hizmetlerinin satış, dağıtım ve işletme haklarını vermektedir.

Bu sistemde her iki taraf da birbirine karşı sorumluluk taşır ve yükümlülükler, taraflar arasında imzalanan anlaşmalarla koruma altına alınır.

Franchising sistemi, küçük, orta veya büyük ölçekli şirketler tarafından kullanılmakta olup Türkiye’de de işletmeler tarafından sıklıkla tercih edilmektedir, dünya genelinde olduğu gibi. Bu sistem, girişimcilik sektöründe avantajlarıyla dikkat çekerken bazı dezavantajları da içermektedir.

Bu yazımızda, “franchise ne anlama gelir“, “franchising veren firmalar nelerdir” ve “franchise avantajlı mı yoksa dezavantajlı mıdır?” gibi soruların yanıtlarını ele alacağız.

Franchise Ne Demek?

Franchising, en geniş anlamıyla bir markanın isim hakkının kullanılmasıdır. Birçok girişimci, zaten başarılı bir markanın haklarına sahip olarak işe başlama avantajından dolayı franchisingi tercih etmektedir.

Franchise alan kişi veya şirket, yeni bir marka oluşturma sürecine girmeden denenmiş yöntemlerden faydalanma imkanı bulur. Bu pazarlama sistemi, ABD’de 1950’lerden bu yana uygulanmaktadır.

1960 yılında, franchising sisteminin ilk birliği olan Uluslararası Franchise Birliği (International Franchise Association-IFA) kurulmuştur. IFA, franchise verenler, franchise alanlar ve franchise tedarikçileri için dünyanın en büyük üyelik organizasyonu olarak kendini tanımlamaktadır.

IFA’ya göre, franchise veya franchising, bir markanın ticari markasını veya ticari adını ve iş sistemini kuran bir franchise veren ile telif hakkı ödeyen ve genellikle başlangıç ücreti ödeyen bir franchise alan arasındaki ürün veya hizmet dağıtım yöntemidir.

Teknik olarak, iki taraf arasındaki sözleşme “franchise” olarak adlandırılır. Bu terim, daha yaygın olarak franchise alanın gerçek işini ifade etmek için kullanılır. Marka ve franchise sistemi oluşturma ve dağıtma uygulamasına genellikle franchising denir.

Franchising sistemi, 1970’lerden itibaren dünya genelinde yaygınlaşmıştır ve Türkiye’de ilk olarak 1986 yılında McDonald’s ile uygulanmaya başlamıştır. Türkiye’deki franchising sisteminin tek çatı örgütü olan UFRAD’a göre, sistem ülkemizde yıllık 35 milyar dolarlık bir ticari işlem hacmine sahiptir.

Bu sistem, başlangıçta ABD’de ortaya çıkmış olup şu anda dünya genelinde yaklaşık 60 farklı sektörde kullanılmaktadır. Otomobil kiralama, otomobil servis ürünleri, giyim ve ayakkabı, yapı dekorasyon, eğitim, bilgisayar, kozmetik, perakende satış mağazaları, yiyecek, sağlık ürünleri, ev aletleri, kuru temizleme, fast-food, otelcilik ve restoran gibi çeşitli sektörlerde franchising uygulanmaktadır.

Franchise Terimleri

Bu pazarlama sistemi içerisinde, öğrenilmesi gereken birçok terim bulunmaktadır. Eğer sisteme dahil olmak veya konuya hakim olmak istiyorsanız, bu terimlerin anlamlarını öğrenmek önemlidir.

Franchise Hakkında Öğrenilmesi Gereken Temel Terimler

Franchisee (Franchise alan): Satış tekeli hakkını alan, imtiyaz sahibi olan kişidir. Franchise veren kişi veya şirketten, belirli şartlar altında satış hakkı alanı ifade eder.

Know-how: Pratik bilgi olarak tanımlanan, bir şeylerin nasıl yapılacağına ilişkin bilgidir.

Franchisor – Franchiser (Franchise Veren): Sistemin ve markanın haklarına sahip olan kişi veya kuruluştur. Franchise antlaşması ile bu hakları üçüncü yatırımcılara kullandırır.

Area Franchisee: Franchise veren tarafından belirlenmiş bir bölgede temsil hakkını alan kişidir.

Sub-franchisee: Area franchise alan tarafından tek bir işletme için sistemi ve markayı kullanma hakkı verilen kişiyi veya kuruluşu ifade eder.

Franchise Fee (Franchise Giriş Bedeli): Franchise alanın sisteme girmek için franchise verene ödediği başlangıç bedelidir.

Royalty (Franchise Kullanım Bedeli): Franchisee tarafından franchise bölgesine yönelik düzenli ödemedir. Satış yüzdesine bağlı olabileceği gibi sabit bir ücret de olabilir.

Master Franchisee (Master Franchise Alan): Genellikle bir markanın ülke genelinde temsil hakkını alan kişiyi veya kuruluşu ifade eder.

Franchise Sözleşmesi: Franchise veren ile alan arasında düzenlenen sözleşmedir.

Franchise El Kitabı: Franchise veren tarafından belirlenmiş kuralların yazılı olduğu uygulama kitabıdır.

Franchise Disclosure Document (Franchise Açıklama Belgesi): Franchise alan ile veren arasındaki iş ilişkisinin nasıl yürütüleceğine dair detaylı bilgileri içeren belgedir.

Franchise Türleri Nelerdir?

Franchising sistemi, çeşitli gruplar tarafından farklı açılardan ele alınmaktadır. Bu sistem, uygulandığı ülkeye bağlı olarak ulusal ve uluslararası franchising olarak değerlendirilebilir. Sunulan fırsatlar açısından ürün ve marka franchisingi ile işletme sistemi franchisingi olarak ikiye ayrılmaktadır.

İşletme Sistemi Franchising’i Nedir?

İşletme sistemi franchising’i, en belirgin tür olarak bilinir. Bu türde, franchisor (franchise veren), franchise alana sadece ürün, hizmet ve marka adını değil, işi yürütmek için gerekli olan tüm sistemi sağlar.

Franchisee (franchise alan) ise genellikle yer seçimi ve geliştirme desteği, kullanım kılavuzları, eğitim, marka standartları, kalite kontrol, pazarlama stratejisi ve iş danışmanlığı gibi destekleri franchise verenden alır.

Bu tür franchising’e oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları, kiralama ve danışmanlık hizmetleri gibi işletmeler örnek olarak verilebilir. Son yıllarda işletme sistemi franchising’inin büyüme hızı diğer franchising türlerine göre daha fazla artmaktadır.

Ulusal ve Uluslararası Franchising Nedir?

Franchising sözleşmesi, bir ülke sınırları içinde veya şehirler arasında yapıldığında ulusal franchising olarak adlandırılırken, iki farklı ülke arasında gerçekleştiğinde ise uluslararası franchising olarak tanımlanır.

Ürün ve Marka Franchising’i Nedir?

Ürün ve marka franchising’i, başlangıçta ABD’de üretici ve satıcı arasında bağımsız bir satış ilişkisi olarak ortaya çıkmıştır. Bu tür ilişkide satıcı firma, kendini üretici firma ile özdeşleştirerek faaliyet göstermeye çalışır.

Ürün ve marka franchising’inde, odak noktası belirli bir marka veya ticari unvanın kullanımıdır ve işletme sistemi franchising’ine kıyasla toplam satışlarda daha büyük bir rol oynar.

Bazı durumlarda, franchise alan kuruluş üretim sürecine de dahil olabilir. Benzin istasyonları, alkolsüz içecek üreticileri, otomotiv gibi sektörlerde, bu tür franchising’in en tipik örneklerine rastlanır.

Franchise Veren Firmalar

Franchise sistemi ve ilgili terimler hakkında detaylı bilgiler edindikten sonra, hangi firmaların franchise sisteminin bir parçası olduğuna bir göz atalım. Bu noktada, öncelikle franchise ve bayilik kavramlarının aynı şey olmadığını vurgulayalım.

Yukarıdaki görselde açıklanan farklar, franchise veren firmalar ile bayilik veren firmalar arasındaki farklılıkları ortaya koymaktadır.

En karlı franchise veren firmalar araştırıldığında, UFRAD’ın web sitesinde yerli ve yabancı onlarca şirketin olduğunu görebilirsiniz. İşte bu şirketler arasında bazı örnekler:

• 1453 Osmanlı Kahve
• Aktüel Emlak
• Arby’s
• Bay Döner
• Atasay
• Aslı Börek
• B-Fit
• Bisse
• Cafe Italiano
• Bolulu Hasan Usta
• Burger King
• Car Wax
• Carrefoursa
• Çilek Mobilya
• Domino’s Pizza
• Era Gayrimenkul
• Erciyes Börek
• Essi Güzellik
• Getir
• Gönül Kahvesi
• Kasap Döner
• Komagene
• Leman Kültür Cafe
• Loris Parfüm
• McDonald’s
• Pizza House
• Popeyes
• Remax
• Sbarro
• Smallux
• Tadıtam Çiğköfte
• Tavuk Dünyası
• Trend Dürüm
• Ziyafe Kayseri Mutfağı
• Ziyafet Çiğköfte

Bu sadece birkaç örnektir ve UFRAD’ın sitesinde daha fazla firma bulunmaktadır.

Franchising Sisteminin Franchisee için Avantajları

Franchising sisteminin franchisee için birçok avantajı vardır. İşte başlıcaları:

1. Başarı Kanıtlanmış Marka ve İşletme Sistemi: Franchisee olarak, daha önce denenmiş ve başarısı kanıtlanmış bir marka ile birlikte işletme sisteminin avantajlarından yararlanırsınız. Bu sayede riskler minimalize edilir ve başarılı bir işletme modeline sahip olursunuz.
2. Ulusal ve Uluslararası Standartlara Sahip Olma: Franchisee olarak, tanınmış bir marka ile işbirliği yapmanın avantajıyla ulusal veya uluslararası standartlara sahip olursunuz. Bu, müşterilerinizin size güven duymasını sağlar ve sürekli bir müşteri tabanı oluşturmanıza yardımcı olur.
3. Eğitim ve Destek: Franchisor olarak bilinen franchise veren, size eğitim ve uzman personel desteği sağlar. Ayrıca mali ve hukuk danışmanlığı gibi konularda da size yardımcı olurlar. Bu sayede işinizle ilgili bilgi ve becerilerinizi geliştirirken, işletmenizin sağlıklı bir şekilde ilerlemesini sağlarsınız.
4. Reklam ve Tanıtım Avantajı: Franchisee olarak, franchisor tarafından yapılan sürekli araştırma ve geliştirme çalışmalarından yararlanırsınız. Bu, size reklam ve tanıtım giderlerinde avantaj sağlar. Markanın genel itibarını ve bilinirliğini kullanarak kendi işletmenizi tanıtabilir ve pazarlama faaliyetlerinizi destekleyebilirsiniz.

Franchise sistemi, franchisee için birçok avantaj sunar. Daha az risk, tanınmış bir marka ile çalışma imkanı, destek ve eğitim gibi faktörler işletmenizin başarısını artırmanıza yardımcı olur.

Franchising Sisteminin Franchisee için Dezavantajları

Franchising sistemi, franchisee için birçok avantaj sunmasının yanı sıra bazı dezavantajları da beraberinde getirebilir. İşte bunlardan bazıları:

1. Yaratıcılığın Sınırlanması: Franchisee olarak, franchisor tarafından belirlenen işletme görünümü, personel politikaları, fiyatlar ve diğer bazı kurallara uymak zorundasınız. Bu durum, franchisee’nin yaratıcılığını ve işletme üzerinde tam kontrolünü kısıtlayabilir. Özgün fikirlerin ve yerel pazar koşullarına uygun stratejilerin uygulanması sınırlanabilir.
2. Yeterli Araştırma Yapılmaması Durumunda Zarar: Franchisee olarak, sözleşme aşamasında yeterli araştırma yapmadığınız takdirde, olumsuz sonuçlarla karşılaşma riskiniz vardır. Önemli bir kârın franchisor’a gidebileceği durumlar söz konusu olabilir. Bu nedenle, franchisee olarak doğru araştırmaları yapmak ve sözleşme şartlarını dikkatlice değerlendirmek önemlidir.
3. Yüksek Giriş Aidatları: Franchisee olarak, sözleşme konusu ürünün yaygın kullanımı için yüksek giriş aidatları ödemeniz gerekebilir. Bu, işletmenin başlangıç maliyetlerini artırabilir ve karlılık potansiyelinizi etkileyebilir.
4. Zorunlu Ürün Temini ve Fiyat Kontrolü: Franchise sözleşmesi gereği, belirli ürünleri franchisor’dan temin etmek zorunda olabilirsiniz. Bu ürünlerin piyasadan daha yüksek fiyatlarla sağlanması, maliyetlerinizi etkileyebilir ve kar marjınızı azaltabilir. Ayrıca, fiyatların ve indirimlerin franchisor tarafından kontrol edilmesi, franchisee’nin fiyat stratejileri üzerinde sınırlamalar getirebilir.

Franchisee olarak, franchising sisteminin dezavantajlarını da göz önünde bulundurmanız önemlidir. Yaratıcılığın sınırlanması, giriş aidatları, zorunlu ürün temini ve fiyat kontrolleri gibi faktörler işletmenizin bağımsızlığını etkileyebilir. Bu nedenle, sözleşme şartlarını dikkatlice değerlendirmek ve franchisor ile açık iletişim kurmak önemlidir.

Franchising Sisteminin Franchisor için Avantajları

Franchising sistemi, franchisor açısından birçok avantaj sunar. İşte franchisor için bu sistemin avantajları:

1. Gelir Artışı: Franchisee’lerden alınan royalty gibi ödemeler, franchisor’un kârını artırır. Franchisee’lerin işletmelerinden yapılan düzenli ödemeler, franchisor’un yeni yatırım yapmadan gelir elde etmesini sağlar.
2. Düşük Maliyetle Büyüme: Franchising sistemi, franchisor’un düşük maliyetlerle büyümesine olanak tanır. Franchisee’ler, kendi sermayeleriyle işletmeleri açar ve işletmeyi büyütmek için yatırım yaparlar. Bu sayede franchisor, yeni şubeler açma ve yayılma maliyetlerinden tasarruf eder.
3. Verimlilik ve İktisadilik: Franchisee’ler, işletme sistemi ve marka adıyla birlikte gelen işletme yönetimi ve operasyonel prosedürleri kullanır. Bu, standartlaşmış bir işletme modeli oluşturur ve verimliliği artırır. Aynı zamanda, franchisor’un işletme süreçlerini optimize etmesine ve maliyetleri düşürmesine yardımcı olur.
4. Hızlı ve Seçici Dağıtım: Franchising sistemi, hızlı ve seçici bir dağıtım ağı oluşturmayı sağlar. Franchisee’ler, farklı bölgelerde şubeler açarak pazarda geniş bir yayılma sağlar. Bu, ürünlerin ve hizmetlerin hızlı bir şekilde tüketiciye ulaşmasını ve müşteri taleplerine hızlı bir şekilde cevap verilmesini sağlar.
5. Bilgi Akışı: Franchisor, franchisee’ler aracılığıyla pazar hakkında hızlı ve sürekli bilgi akışına sahip olur. Franchisee’ler, yerel pazar koşullarını daha iyi anlar ve bu bilgileri franchisor ile paylaşır. Bu sayede, franchisor, pazar trendlerini takip eder, stratejilerini geliştirir ve hızla değişen pazar koşullarına uyum sağlar.

Franchising sistemi, franchisor için birçok avantaj sunar. Gelir artışı, düşük maliyetle büyüme, verimlilik ve iktisadilik, hızlı ve seçici dağıtım, bilgi akışı gibi faktörler, franchisor’un başarılı bir işletme ağı oluşturmasına yardımcı olur. Sistemin avantajlarının yanı sıra franchisor’un da dikkatli bir şekilde yönetmesi ve franchisee’lerle etkili iletişim kurması önemlidir.

Franchising Sisteminin Franchisor için Dezavantajları

Franchising sistemi, franchisor açısından birçok avantaj sunmasının yanı sıra bazı dezavantajları da beraberinde getirebilir. İşte franchisor için bu sistemin dezavantajları:

1. Giriş Aidatlarının Tahsil Edilememesi: Franchisee’lerden tahsil edilmesi gereken giriş aidatları, bazen tahsil edilemeyebilir. Bu durum, franchisor’ın yatırımlarının geri dönüşünü olumsuz etkileyebilir ve finansal açıdan zorluklar yaratabilir.
2. Marka İmajının Zarar Görmesi: Başarılı ve tanınmış bir marka veya isim, franchisee’lerin hatalı faaliyetleri sonucu zarar görebilir. Örneğin, bir franchisee’nin çalışan sorumsuzluğu veya kalite standartlarına uymaması, markanın itibarını zedeler. Bu nedenle, franchisor’ların sıkı bir denetim mekanizması kurması ve franchisee’lerin faaliyetlerini sürekli olarak takip etmesi önemlidir.
3. İletişim ve Koordinasyon Zorlukları: Franchisor’lar, genellikle birden fazla franchisee ile çalışır ve farklı bölgelerdeki şubeleri yönetir. Bu durum, iletişim ve koordinasyon zorluklarına yol açabilir. Franchisor’lar, şubeler arasında tutarlı bir işletme görünümü sağlamak ve marka standartlarını korumak için aktif bir iletişim ağı kurmalı ve franchisee’lerle düzenli olarak iletişimde bulunmalıdır.
4. Hızlı Büyüme ve Kontrol Kaybı: Franchisor’lar, franchisee’ler aracılığıyla hızlı bir şekilde büyüyebilir. Bu hızlı büyüme, kontrolün kaybedilmesi riskini de beraberinde getirir. Franchisor’ların, büyüme sürecinde franchisee’lerin performansını ve işletme standartlarını sıkı bir şekilde takip etmeleri ve gerektiğinde müdahale etmeleri önemlidir.

Franchising sistemi, franchisor açısından birçok avantaj sunarken, bazı dezavantajlar da içermektedir. Giriş aidatlarının tahsil edilememesi, marka imajının zarar görmesi, iletişim ve koordinasyon zorlukları ve hızlı büyümeyle birlikte kontrol kaybı gibi faktörler, franchisor’ların dikkat etmesi gereken konular arasındadır. İyi bir franchise sistemi yönetimi, bu dezavantajları minimize etmek ve başarıyı artırmak için önemlidir.